Çalışan Buluşları | İzmir Avukat

Mevcut bir soruna daha iyi çözüm getiren yeni bir aşamaya buluş denir. Şirketler, araştırma ve geliştirme süreçleri kapsamında ARGE departmanlarında, iş görme borcu buluş olan personel istihdam etmektedirler.

Çalışan buluşlarına ilişkin olarak Türk Borçlar Kanununun 427. maddesinde, “hizmet buluşları üzerinde işçinin ve işverenin hakları, bunların kazanılması ile diğer sınaî ve fikrî mülkiyet hakları konusunda özel kanun hükümleri uygulanır” hükmüne yer verilmiştir. Konu hakkında 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanununda ise sadece çalışan buluşları değil, çalışan tasarımlarına ilişkin özel hükümler de bulunmaktadır. Kanunda “çalışan buluşu” kavramına yer verilmekle birlikte, iş hukuku ve iş yargılaması bakımında “işçi buluşu”, “işçi tasarımı” ibareleri kullanılabilecektir. 

6769 sayılı Kanunda çalışan buluşları iki şekilde düzenlenmiştir. Buna  göre, hizmet buluşu, çalışanın, bir şirket kapsamında yükümlü olduğu faaliyeti gereği gerçekleştirdiği ya da büyük ölçüde işletmenin deneyim ve çalışmalarına dayanarak, iş ilişkisi sırasında yaptığı buluştur (m.113/1). Hizmet buluşu dışında kalan buluşlar ise, “serbest buluş” olarak kabul edilir (m.113/2).

İş ilişkisi sırasında gerçekleştirilen buluşun serbest buluş mu yoksa hizmet buluşu mu olduğu konusunda ortaya çıkabilecek tereddütleri gidermek amacıyla kanuna getirien düzenleme ile işçi, iş sözleşmesi ilişkisi içindeyken serbest bir buluş yapması halinde de bunu geciktirmeden işverene bildirmekle yükümlü tutulmuştur. Kanuna göre, bildirimde, buluş ve gerekiyorsa buluşun gerçekleştirilme şekli hakkında bilgi vermek suretiyle, buluşun gerçek bir serbest buluş sayılıp sayılmayacağı konusunda işverenin bir kanaate varabilmesi sağlanır (m.119/1).

İş sözleşmesinden veya işin mahiyetinden aksi anlaşılmadıkça işçilerin bir işletmede yükümlü olduğu faaliyeti gereği gerçekleştirdiği ya da büyük ölçüde işletmenin deneyim ve çalışmalarına dayanarak iş ilişkisi sırasında yaptığı tasarımların hak sahibi işverendir (m.73/1). Buna karşılık, işçilerin bulunduğu işyerindeki genel faaliyet konusu bilgi ve araçlardan faydalanmak suretiyle birinci fıkra kapsamı dışında yaptığı tasarımların hak sahibi ise, talep edilmesi hâlinde, işverenleridir (m.73/2).

İşverenin çalışana bir bedel ödeme yükümlülüğü

6769 sayılı Kanunun m. 114/I hükmüne göre, “Çalışan, bir hizmet buluşu yaptığında, bu buluşunu yazılı olarak ve geciktirmeksizin işverene bildirmekle yükümlüdür. Buluş birden çok çalışan tarafından gerçekleştirilmişse, bu bildirim birlikte yapılabilir. İşveren, bildirimin kendisine ulaştığı tarihi, bildirimde bulunan kişi veya kişilere gecikmeksizin ve yazılı olarak bildirir”.

Yargıtay’a göre aksi kanıtlanmadığı sürece buluşun bildirimde belirtilen kişiye ait olduğunun kabulü gerekir (Yarg.11. HD, 24.4.2017, E.2015/14065 K.2017/2349).

İşveren hizmet buluşu üzerinde tam hak talep ederse, çalışan makul bir bedelin kendisine ödenmesini işverenden isteyebilir. Kanunda işverenin hizmet buluşu üzerinde kısmi hak talep etmesine ilişkin olarak, işveren eğer buluşu kullanırsa bu durumda işçinin makul bir bedelin kendisine ödenmesini isteme hakkı doğacağı hüküm altına alınmıştır. (m. 115/6).

İşverenin hizmet buluşuna ilişkin kısmi veya tam hak talebinde bulunmasını takiben bedel ve ödeme şeklî, işveren ile çalışan arasında imzalanan sözleşme veya benzeri bir hukuk ilişkisi hükümlerince belirlenir (m.115/9). Hizmet buluşu birden çok çalışan tarafından gerçekleştirilmişse, bedel ve ödeme şekli her biri için ayrı ayrı belirlenir (m.115/10). İşçinin, işgörme edimi gereği ya da büyük ölçüde işletmenin deneyim ve çalışmalarına dayanarak yapmış olduğu tasarımın önemi de dikkate alınarak tespit edilecek bir bedel isteme hakkı bulunmaktadır. Taraflar bu bedel konusunda anlaşamadıkları takdirde söz konusu bedel mahkeme tarafından tespit edilir (m.74/1).

6769 sayılı Kanunda çalışan buluşlarına ilişkin hükümler iş hukukunun yapısına uygun olacak şekilde nispi emredici olarak düzenlenmiş olup, bunlara aykırı olacak şekilde çalışanların aleyhine düzenleme ve uygulama yapılamaz. Bu bağlamda tarafların işçi buluşlarına ilişkin sözleşme yapma serbestliği, hizmet buluşlarında patent verilmesi için yapılacak başvurudan; serbest buluşlarda ise çalışanın işverene yapacağı bildirim yükümlülüğünden sonra başlar (m.117/1). Ayrıca işçi ve işveren arasında hizmet buluşları ile serbest buluşlara ilişkin olarak yapılan sözleşmeler, çalışan buluşlarıyla ilgili emredici hükümlere aykırı olmasa dahi, önemli ölçüde hakkaniyetle bağdaşmıyorsa geçersiz sayılır. Aynı husus belirlenen bedel için de geçerlidir (m.117/2).

Kanunda sözleşmenin veya belirlenmiş olan bedelin hakkaniyete aykırı olduğuna ilişkin itirazlar hakkında bir süre öngörülmüştür. Buna göre, bu itirazlar iş sözleşmesinin bitiminden itibaren en geç altı ay içinde yazılı olarak ileri sürülebilir (m.117/3).

Konuya ilişkin danışmanlık almak için uzman ekibimiz ile iletişime geçebilirsiniz.

İş Hukuku Kapsamında Hazırladığımız Diğer Çalışmalarımız;

İzmir İş Avukatı